Cà phê Arabica Khe Sanh – Hành Trình Đánh Mất Và Hồi Sinh Thương Hiệu

Cà Phê Arabica Khe Sanh là một trong những thương hiệu cà phê chè nổi tiếng nhất tại Việt Nam. Hãy cùng The Local Beans tìm hiểu lịch sử phát triển cũng như những nỗ lực bảo vệ thương hiệu cà phê Khe Sanh của người dân địa phương ngay trong bài viết dưới đây.

Lịch sử vùng đất cà phê Arabica nổi tiếng Khe Sanh – Quảng Trị

Khe Sanh và câu chuyện chiến tranh

Khe Sanh là một thị trấn nằm ở trung tâm huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, cách biên giới Việt – Lào khoảng 10km. Là một thung lũng đất đỏ rộng lớn, bao quanh là núi rừng, Khe Sanh sở hữu vị trí chiến lược quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Địa danh này được cả thế giới biết đến qua trận đánh lịch sử năm 1968, còn được gọi là Chiến dịch Đường 9 – Khe Sanh hay “Trận Điện Biên Phủ thứ hai”.

Chiến thắng của quân ta tại vừng đất này vào ngày 9/7/1968 đã đập tan âm mưu chia cắt sự chi viện từ miền Bắc vào miền Nam của quân Mỹ. Ở thời điểm đó, truyền thông Mỹ dành từ 25 – 50% thời lượng trên các chương trình truyền hình để tường thuật về tình hình chiến sự tại Khe Sanh. Trong lễ nhậm chức ngày 20/1/2009, Tổng thống Mỹ Obama cũng nhắc đến trận chiến lịch sử này trong bài diễn văn.

Khe Sanh – Vùng đất lành cho sự phát triển của cà phê Arabica

Giờ đây, tên tuổi Khe Sanh không chỉ gắn liền với trận chiến lịch sử năm 1968 mà còn được biết đến rộng rãi là một trong 8 vùng đất trồng cà phê trọng điểm của nước ta.

Thời kỳ đầu

Cà phê Khe Sanh Quảng Trị được khai canh lần đầu vào năm 1926 bởi một người Pháp tên là Eugene Poilane (Theo những tư liệu được lưu giữ tại Bảo tàng khoa học tự nhiên Paris, Pháp và hồi ký của những cựu chiến binh Mỹ).

• Năm 1909: Poilane đến Việt Nam với công việc là một công nhân pháo binh. Ông đồng thời cũng là một nhà thực vật học với sự nghiệp khoa học đáng ngưỡng mộ khi mô tả hơn 36.000 loài thực vật và phát hiện hơn chục loại mới, một số loại mang tên ông, đến nay vẫn còn được lưu giữ tại Viện Bảo tàng lịch sử tự nhiên quốc gia tại Paris.
• Năm 1918: Poilane lần đầu đến làng Khe Sanh và bị hấp dẫn bởi hệ thực vật phong phú tại đây. Trong quá trình nghiên cứu, ông thấy rằng đất đỏ bazan và khí hậu tại đây rất thích hợp cho sự phát triển của cây cà phê.
• Năm 1926: Poilane quay trở lại Khe Sanh và trồng những cây cà phê đầu tiên, sau đó mở rộng thành một đồn điền cà phê. Song song với đó, ông vẫn tiếp tục với công việc nhà thực vật học. Năm 1964, Eugene Poilane mất vì tai nạn tại đây.

Dù bén duyên với Khe Sanh từ những năm đầu thế kỷ XX nhưng cà phê được canh tác chủ yếu vào thời gian này là Liberica (cà phê mít). Đến năm 1978, sau quá trình nghiên cứu và chọn lọc tự nhiên, giống cà phê Catimor (thuộc dòng Arabica) mới trở thành giống cà phê trọng điểm, làm nên thương hiệu của Arabica Khe Sanh.

Giai đoạn phát triển và khẳng định thương hiệu

Vào năm 1998, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 219/1998 về “Quy chế khu vực khuyến khích phát triển kinh tế và thương mại Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị”. Định hướng phát triển này được áp dụng không chỉ cho thị trấn Lao Bảo mà còn cho cả thị trấn Khe Sanh cùng nhiều xã khác của tỉnh Quảng Trị.

Tính đến nay, diện tích trồng cà phê ở địa phương đã lên đến 5.000 hecta, tập trung chủ yếu ở 3 xã là Hướng Linh, Hướng Phùng và Tân Liên, trong đó diện tích trồng lớn nhất thuộc về xã Hướng Phùng (chiếm 80% diện tích canh tác cà phê chè tại huyện Hướng Hoá).

Điều kiện tự nhiên thích hợp cho sự phát triển cà phê Arabica Khe Sanh

Arabica cần sinh trưởng trong môi trường tự nhiên đáp ứng điều kiện gồm: Đất có độ cao từ 1000 – 1500m so với mực nước biển, có độ xốp trên 60%; lượng mưa trung bình từ 1200 – 1900mm; độ ẩm 70% và nhiệt độ từ 15 – 24 độ C.

Về lý thuyết, Khe Sanh với địa hình lòng chảo, độ cao trung bình từ 600-900m so với mực nước biển không phải là vùng đất lý tưởng cho sự phát triển của giống cà phê này. Nếu trồng ở dưới thấp như vậy, cây Arabica sẽ không thể sống được hoặc lớn lên mà không ra hoa, cho ra năng suất thấp.

Tuy nhiên, giống cà phê này vẫn thích ứng được với điều kiện tự nhiên tại vùng đất này nhờ sự chênh lệch rất lớn về nhiệt độ giữa ngày và đêm ở cùng đất này (từ 7 – 9 độ C). Đó là lý do tại sao cà phê Arabica Khe Sanh được xem là dòng cafe độc đáo nhất Việt Nam.

Những yếu tố khác ở đây vẫn phù hợp cho sự phát triển cây cà phê Arabica. Khí hậu đặc trưng cho khí hậu nhiệt đới – gió mùa, quanh năm nóng ẩm, nhiệt độ trung bình là 22 độ C, lượng mưa bình quân 2.262 mm/năm. Khe Sanh cũng có nguồn nước dồi dào đến từ hệ thống ao hồ, sông suối, khe nhỏ chằng chịt. Nhờ đó, cây cà phê sinh trưởng tốt và cho ra sản lượng cao.

Nét đặc trưng của hạt cafe Arabica tại Khe Sanh

Phát triển trong môi trường tự nhiên của Khe Sanh, Arabica mang đến hương thơm đặc trưng với nhiều nốt vị đa dạng. Bắt đầu với vị chua, tiếp nối là vị chát rất nhẹ, kết thúc bởi vị ngọt êm dịu. So với các loại cà phê Arabica khác, cà phê tại đây có vị chua mạnh hơn do việc sinh trưởng trong môi trường thời tiết chênh lệch cao về nhiệt độ giữa ban ngày và ban đêm khiến hàm lượng axit tăng cao.

Điểm thu hút của cà phê nơi đây còn nằm ở hương thơm nhẹ nhàng nhưng quyến luyến. Bên cạnh hương vị nguyên bản, sản phẩm cà phê arabica Khe Sanh còn có hương thơm trái cây như cam, mận, táo,…. giúp trải nghiệm trở nên thú vị và đáng nhớ hơn.

Những nỗ lực gìn giữ và phát triển thương hiệu

Ban đầu, cà phê được sản xuất có chất lượng rất kém, giá cả thay đổi liên tục và chỉ bán cho các thương lái hay đại lý thu mua tại chỗ. Thời điểm năm 2012-2013, giá cà phê rớt thảm hại chỉ còn 7000đ/kg. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này xuất phát từ nhiều yếu tố:

• Chủ quan: Nhiều người làm vườn cà phê giữ lối canh tác truyền thống, thu hoạch không đảm bảo tỷ lệ quả chín, ngâm nước hoặc trộn lẫn tạp chất để tăng trọng lượng hạt khi bán ra.
• Khách quan: Mất mùa khiến sản lượng giảm sút, thu hoạch kém. Các nông hộ không được hướng dẫn, thống nhất trong quá trình canh tác, chăm sóc, chế biến và bảo quản cà phê, khiến chất lượng đầu ra không được đồng đều.

Những năm gần đây, người trồng cà phê tại địa phương hướng đến mục tiêu sản xuất cà phê sạch, chú trọng nâng cao chất lượng, từng bước lấy lại thương hiệu cafe Arabica Khe Sanh.

Hiện nay, các nông hộ, cơ sở chế biến và doanh nghiệp thu mua đã kết hợp lại với nhau để sản xuất ra hạt cà phê đạt chất lượng tốt nhất. Các nông hộ đã bắt đầu trao đổi và thống nhất phương thức canh tác, thu hoạch và chế biến theo yêu cầu của doanh nghiệp theo hướng cà phê sạch, không pha tạp chất, không dùng thuốc diệt cỏ, đồng thời từng bước thay thế phân bón hóa học bằng phân vi sinh.

Theo thống kê, đến cuối năm 2021, diện tích trồng và canh tác cà phê tại huyện Hướng Hóa, Quảng Trị khoảng 4.050 ha, trong đó có 3.885 ha được khai thác cho sản phẩm, sản lượng đạt 3.964 tấn. Lợi nhuận thu được từ việc bán cafe cũng trở thành nguồn thu nhập chính của hơn 8.000 hộ gia đình tại Hướng Hóa (50% là hộ gia đình dân tộc thiểu số).

Cũng trong chính năm 2021, cà phê Arabica Khe Sanh đã giành được giải thưởng Nhất tại cuộc thi Cà phê đặc sản Việt Nam do Hiệp hội cà phê Buôn Mê Thuột tổ chức.

Để thúc đẩy quá trình nâng cao chất lượng cà phê Việt Nam và mang cà phê ra thế giới, năm 2021, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đưa ra Đề án Phát triển cà phê đặc sản Việt Nam giai đoạn 2021 – 2030 triển khai tại 8 tỉnh của Việt Nam, trong đó có Quảng Trị. Giai đoạn 2021 – 2025, diện tích trồng cafe đạt 11.500 ha (chiếm 2% tổng diện tích cà phê trên cả nước); giai đoạn 2026 – 2030, diện tích trồng cafe đạt 19.000 ha (chiếm 3% tổng diện tích cà phê trên cả nước).

Thay lời kết

Thương hiệu cà phê Arabica Khe Sanh ngày càng khẳng định được vị trí trên bản đồ cà phê tại Việt Nam. Những hạt cà sạch, chất lượng được sản xuất dưới sự nỗ lực và tâm huyết của rất nhiều nông hộ, cơ sở chế biến cũng như doanh nghiệp thu mua. Hy vọng rằng bài viết trên đây của The Local Beans đã cung cấp thêm những thông tin hữu ích cho bạn đọc.