Hành Trình Thăng Hoa: Sự Thay Đổi Đầy Thú Vị Của Văn hóa Cafe Và Trà Việt Nam Qua Thời Gian

Văn hóa cafe và trà Việt Nam như một dòng chảy xuyên suốt từ xưa đến nay, theo thời gian thấm đẫm vào cuộc sống và thói quen của mỗi con người Việt. Từ việc nhâm nhi cà phê sáng trên hè phố đến những chiều tĩnh lặng thưởng trà ở những trà quán truyền thống, cả hai hành động này đều thể hiện sự đa dạng và sâu sắc trong lối sống lẫn tư tưởng của người Việt Nam. Không chỉ là thức uống, đối với The Local Beans cũng như nhiều người yêu ẩm thực Việt, cà phê và trà là nét văn hoá sở hữu lịch sử, đặc điểm riêng biệt.  

Vài nét về văn hoá cà phê Việt

Từ lâu, cà phê đã có mặt ở mọi nơi trên bản đồ chữ S, trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hằng ngày của người dân Việt Nam. Câu chuyện về lịch sử cà phê Việt bắt đầu vào cuối thế kỷ 19, khi thương nhân Pháp mang cây cà phê Arabica và Robusta vào Việt Nam. Từ thời điểm đó cho đến nay, ngành sản xuất cà phê tại Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ và trở thành nguồn thu nhập quan trọng trong nền kinh tế.

Việt Nam với sản lượng lớn cà phê Robusta, đã nhanh chóng trở thành một trong những quốc gia hàng đầu về sản xuất và xuất khẩu cà phê trên thế giới. Bên cạnh việc tạo ra cơ hội về kinh doanh và việc làm cho người dân địa phương, cây cà phê còn góp phần thúc đẩy sự đa dạng hóa sản phẩm cà phê, từ cà phê hạt nguyên chất đến cà phê rang sẵn và cà phê pha chế.

Bên cạnh lợi ích về kinh tế, cà phê đã trở thành một phần quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Từ lúc du nhập vào Việt Nam, cà phê – thức uống sẫm màu, vị đắng, thơm, đem lại cảm giác tràn đầy năng lượng sau khi uống đã được giới quý tộc và hoàng gia thời ấy ưa chuộng. Có một dạo, uống cà phê còn là thước đo sự sành điệu, đẳng cấp của một người, sau nhiều năm, cùng với sự mở rộng quy mô canh tác cây cà phê, đã khiến thức uống trở nên bình dân hơn, từ đó chiếm được đông đảo sự yêu thích của người dân Việt Nam.

Ngày nay, người Việt có thể thưởng thức cà phê mọi lúc, mọi nơi, khi làm việc, lúc nghỉ ngơi, gặp gỡ bạn bè hay tìm kiếm sự yên tĩnh một mình. Quán cafe đã trở thành nơi gặp gỡ, trò chuyện và thư giãn cho mọi người, nơi mọi người thưởng thức cà phê, sẵn sàng chia sẻ những câu chuyện của bản thân lẫn thế giới xung quanh. Từ dạo đó, cà phê và thưởng thức cà phê đã trở thành một nét văn hóa khó bị nhầm lẫn trong vô vàn nét văn hoá ẩm thực dân tộc.

Văn hoá cà phê truyền thống 

Tìm về văn hoá cà phê xưa, trong tâm trí người yêu cà phê không thể không nhắc tới văn hoá cà phê “cóc” hay còn gọi là cà phê vỉa hè. Trên vệ đường, trong một sân gạch cũ, chỉ cần có bộ bàn ghế đặt cùng mấy chiếc ghế con con thêm những ly cà phê đen, cà phê nâu là đã có thể hấp dẫn hàng ngàn thực khách người Việt Nam rồi. Đối với văn hoá cà phê “cóc”, dù đang ở trong không gian của góc phố yên tĩnh hay bên đường lớn nhộn nhịp người xe, thì khi ngồi bên ly cà phê, người ta vẫn vô thức trầm ngâm, suy tư đến lạ lùng. 

Gu thưởng thức cà phê của người Việt xưa thường đậm, đắng, chuộng hương thơm mùi hạnh nhân hoặc hương vị mộc mạc mùi đất. Tùy vào vùng miền, độ tuổi mà cách thưởng thức cà phê cũng có sự biến đổi nhất định. Với người Hà Nội xưa, ly cà phê ngon phải được pha phin, tạo vị đắng đậm nguyên chất. Đúng như “Hà Nội không vội được đâu”, nhiều người lấy làm thích thú và hồi hộp trong khi chờ từng giọt cà phê rơi tí tách, một sở thích đặc biệt của dân “ghiền” cà phê địa phương.

Người Hà thành còn có cách gọi tên cà phê đầy gần gũi dựa theo màu sắc ly cà phê – “nâu” và “đen”, là cà phê sữa đá và cà phê đen, hai thức uống phổ biến nhất tại thủ đô. Trong khi đó, người Sài Gòn sử dụng cách pha cà phê khác lạ hơn, họ để cà phê vào túi vải mỏng hình dạng như một chiếc vợt nhỏ, để trong ấm bằng đất nung, rồi từ từ chế nước sôi vào như cách pha trà, sau cùng cà phê được cho sang chiếc ấm nhôm khác và đun trên lửa bếp than trước khi rót cho khách. Cách pha cà phê này được người dân thời đó gọi là pha cà phê vợt. 

Văn hóa cà phê Việt Nam vô cùng độc đáo, việc uống cà phê mang một phong cách rất riêng, bởi cà phê là thức uống để thưởng thức chứ không phải loại thức uống nhanh có tác dụng chống buồn ngủ giống như các nước phương Tây. Chúng ta nhấp môi từng ngụm cà phê ngon, nhâm nhi, suy tưởng, trong khi đọc báo, nghe nhạc hay trò chuyện cùng bạn bè… có thể thấy từ xưa cuộc sống người dân Việt đã xoay quanh ly cà phê truyền thống. 

Văn hoá cà phê hiện đại 

Những năm gần đây, với sự phát triển của công nghệ và internet, văn hoá cà phê của người Việt đã thay đổi từ văn hoá thuần vị giác sang văn hoá thưởng thức về cả vị giác lẫn thị giác. Người ta có thể ngồi hàng giờ nhâm nhi ly cà phê và tận hưởng sự thoải mái trong không gian phục vụ cà phê. Linh hoạt thích ứng theo sự thay đổi này, cà phê Việt bây giờ đã có thêm nhiều công thức pha chế mới, chứ không chỉ đơn giản là cà phê đen hay cà phê sữa đá như ngày xưa.

Khác với thời trước, cái thời mà ai cũng dễ dàng pha ly cà phê cho riêng mình, bây giờ pha cà phê  phải quan tâm đến cả chất lượng nguyên liệu và kỹ thuật pha chế. Bởi vậy, thưởng thức cà phê đã lên một tầng cao mới, pha cà phê là cả một nghệ thuật và người pha chế chính là nghệ nhân tạo nên những ly cà phê ngon. Khái niệm ly cà phê ngon không chỉ ngon về chất mà còn phải có hình thức trình bày chỉn chu, đảm bảo tiêu chí “ngon mắt lẫn ngon miệng”, hay nói cách khác, văn hóa cà phê Việt ngày nay là văn hóa thưởng thức trong cả vị giác lẫn thị giác.

Một nét mới trong văn hoá cà phê hiện đại là tính chất linh hoạt trong thời gian và mục đích “đi cà phê”. Nếu người Việt xưa ưa thích uống cà phê sáng, thì người Việt thời nay có thể uống cà phê vào bất kì thời điểm nào trong ngày. Hoạt động “đi cà phê” không chỉ gói gọn trong việc đến quán uống cà phê, còn có nghĩa là cơ hội đi gặp bạn bè, đi làm việc.

Nhiều mô hình kinh doanh cà phê tích hợp với tiện ích hiện đại ra đời như cà phê sách, cà phê văn phòng, cà phê thú cưng,… để đáp ứng được văn hoá cà phê mới của người Việt. Dù văn hóa thưởng thức cà phê luôn thay đổi theo chiều phát triển của xã hội, nhưng những nét văn hóa cà phê xưa “thời ông bà anh” vẫn không bao giờ đánh mất vị trí của mình trong lòng tín đồ cà phê Việt.

Vài nét về văn hoá trà ở Việt Nam

Khác với sự xuất hiện của văn hoá cà phê khi thực dân Pháp xâm lược, văn hóa trà Việt Nam đã có từ 4000 năm lịch sử, gắn liền với quá trình dựng nước, giữ nước của ông cha ta thời kỳ trước. Mặc dù có cùng tên gọi “văn hoá thưởng trà”, nhưng phong cách uống trà của người Việt khác xa với trà đạo Nhật Bản hay Trung Quốc. Không giống bây giờ, khi trà mới xuất hiện tại nước ta, hầu như chỉ tầng lớp vua chúa, danh gia vọng tộc được thưởng thức trà.

Ngày nay trà và văn hoá thưởng trà đã xuất hiện ở mọi nơi, đến được với mọi tầng lớp xã hội. Theo thời gian, trà Việt Nam đã trải qua vô số sự thay đổi, thế nhưng, phong cách uống trà vẫn lưu giữ những nét đẹp riêng và thể hiện phong tục, tính cách truyền thống của người Việt.

Từ truyền thống đến hiện đại, có thể thấy trà luôn xuất hiện trong đời sống hằng ngày của gia đình Việt, từ việc mời trà khi khách đến nhà hay dâng trà kính bậc bề trên. Trà là cách chủ nhà thể hiện sự niềm nở và tình cảm đối với khách, là sự tôn kính của người nhỏ tuổi dành cho các bậc vai vế ông – cha trong gia đình. Hình ảnh chén trà thơm còn được thấy trong dịp Lễ – Tết, gia đình sum vầy hay trong những dịp cưới hỏi, đám giỗ cũng đã cho thấy tầm quan trọng của trà và văn hoá thưởng trà trong cuộc sống người Việt ta.

Nghệ thuật thưởng trà, xưa và nay 

Thời phong kiến đô hộ, bởi chỉ được dùng cho tầng lớp quyền quý cao sang, nên việc pha trà lúc ấy được chuẩn bị rất công phu và mất nhiều thời gian. Nước pha trà phải là những giọt sương sớm tinh khiết trên búp sen được người ta chắt lọc, để đảm bảo chén trà đủ vị ngọt thanh, sau khi uống vị ngọt còn đọng lại ở cuống họng. Tuy cầu kỳ là thế, nhưng về sau được bình dân hoá, nghệ thuật pha cùng thưởng trà của người Việt đã không còn nhiều quy tắc phức tạp như xưa, dần trở nên ngẫu hứng và sáng tạo hơn bao giờ hết.

Thói quen pha trà của người Việt thường bắt đầu bằng cách tráng ấm trà bằng nước sôi, sau đó cho trà thơm vào, đổ nước sôi và đậy kín nắp ấm. Trong thời gian chờ trà ngấm, người pha trà phải tiếp tục rót nước nóng bên ngoài thân ấm để giữ hơi và giúp trà ngấm đều hơn. Khi thưởng trà, nhiều người thường theo thói quen đưa chén trà ngang qua mũi để thưởng thức trước hương thơm của trà, sau mới nhấp từng ngụm trà để cảm nhận vị trà ngon tan chậm trong miệng.

Phương thức thưởng thức trà ngày xưa cũng khá đa dạng. Trà uống một mình gọi là độc ẩm, là lúc người ta nhâm nhi chiêm nghiệm hoặc ngâm thơ viết chữ. Trà uống cùng lúc với hai người thì được gọi là song ẩm, lúc cùng nhiều bạn bè tri kỉ gặp gỡ hàn huyên là quần ẩm. Trà trong văn hoá xưa đã trở thành người bạn tâm giao của con người khi có tâm sự dù vui hay buồn, nó làm người ta nguôi ngoai nỗi buồn một cách thần kì.

Văn hoá uống trà ngày nay không còn tuân theo các quy tắc xưa, mà tùy thuộc vào sở thích, phong cách và những tính chất riêng trong cuộc sống người Việt hiện đại. Giờ đây, người ta quan tâm nhiều đến công dụng của trà đối với sức khỏe, làm dịu căng thẳng, khó chịu, hay chỉ đơn giản là để có những giây phút kết nối và chuyện trò với bạn bè. Trà hiện đại có sự giao thoa, “làm mới” để thích ứng với đời sống năng động, tươi mới nay.

Để được thưởng thức một ly trà ngon, thực khách không cần phải mất thời gian tự pha, việc hẹn gặp gỡ bạn bè thưởng trà cũng không nhất thiết phải đến nhà nhau mà đơn giản hơn, chỉ cần ghé quán cà phê quen thuộc. Do đó, ta thấy trà hiện đại thường được xuất hiện ngày trong những quán cà phê, quán nước dù là vỉa hè hay trong không gian gần gũi, sang trọng. 

Có thể nói văn hoá trà Việt Nam luôn theo sát chiều dài thời gian lịch sử từ xưa cho đến nay, nó sẽ sống mãi trong tâm hồn mỗi con dân nước Việt. Đó cũng chính là lý do tại sao Văn hoá uống trà của người Việt chính là sự tiếp nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa thế hệ ông – cha với thế hệ con – cháu.

Văn hóa cà phê và trà theo góc nhìn của người hiện đại 

Một sự thật có thể bạn chưa biết (hoặc không để ý), thói quen uống cà phê sau cùng “tráng miệng” bằng nước trà, từ lâu đã trở thành một thói quen bắt đầu ngày mới của người Việt. Nhiều người yêu cà phê Việt còn pha thêm nước trà vào cà phê để tạo ra loại thức uống gọi là “cà phê sữa trà” hoặc “cà phê trứng trà”. Một cách kết hợp thoạt nghĩ không hợp, nhưng thật ra lại hợp không tưởng, có được nhờ sự kết hợp độc đáo giữa vị đắng của cà phê với vị thơm thanh mát của trà.

Cà phê sữa trà và cà phê trứng trà đã trở thành một phần của văn hóa cà phê truyền thống và vẫn được ưa chuộng ở nhiều quán cà phê trên khắp cả nước ngày nay. Sự kết hợp giữa hương thơm nồng nàn của cà phê và sự tinh tế, thanh khiết của trà nôm na tạo nên trải nghiệm đầy kích thích cho vị giác.

Thời gian trôi qua, cà phê và trà dù kết hợp cùng nhau hay tách rời, vẫn là một phần không thể thiếu trong cuộc sống thường ngày của con người hiện đại. Bởi cà phê thúc đẩy sự tỉnh táo trong khi trà mang lại sự bình yên và thư giãn. 

Ngày nay, khi bạn bước vào bất kỳ quán cà phê hoặc tiệm trà, bạn có thể tìm thấy nhiều sự xuất hiện của cà phê ở trà quán và ngược lại. Sự kết hợp này không chỉ là một phần của thực đơn mà còn là một câu chuyện về vị trí quan trọng, mối liên kết vô hình giữa cà phê và trà trong văn hóa thức uống ngày nay.

Trà hay cà phê, chung quy lại đều mang tinh chất xã hội và nhằm mục đích phục vụ nhu cầu của người địa phương. Từ những cô chú trung niên đến người trẻ đôi mươi đều thích cùng tụ họp, gặp mặt tại quán cà phê quen thuộc. Cà phê hay trà, đều là một cái cớ để con người ta gắn kết và cho dù có nhiều sự lựa chọn hơn, giá trị vốn có này cũng sẽ không bị mất đi. 

Thay lời kết

The Local Beans, chính là nơi như thế, gắn kết mọi người với nhau bằng một tách cà phê ngon, ly trà trái cây thơm. Nghệ thuật trang trí, hương vị của trà và phê tại The Local Beans cũng được đầu tư, sáng tạo rất nhiều để thoả mãn nhu cầu thưởng thức vị giác lẫn thị giác của khách hàng.  Để phù hợp với phong cách hiện đại, The Local Beans có nhiều sự kết hợp mới lạ, ngẫu hứng mà hoàn toàn ăn khớp như: Espresso tonic, cà phê sương sáo, Coldbrew cam mật, trà gừng cam thảo, trà dâu cam, trà đào cam sả, v.v…đây đều là những thức uống được yêu thích tại quán.

Thông qua bài viết trên, The Local Beans đã giới thiệu cho quý khách hàng các thông tin về lịch sử, đặc điểm theo thời gian của văn hóa cà phê và trà Việt Nam. Qua đó thể hiện vai trò của trà và cà phê trong văn hóa đời sống sinh hoạt của những con dân nước Việt chân chất. Văn hóa cafe và trà không chỉ là truyền thống tốt đẹp của thế hệ trước mà đến bây giờ nó vẫn luôn giữ vững được ý nghĩa như ban đầu.